KURAN KISSALARI HİKMETLİ OLAYLARDIR
Kıssa, Kuran-ı Kerîm’de tarihî kişilerle olaylara dair yer alan haberler ve bunlardan bahseden ilimdir. Kuran kıssaları, gerçek olaylardır ve doğruluğu kesindir. Bu kıssalar, tarihin derinliklerinden seçilerek ders almamız için, Allah tarafından açıklanan hikmetli olaylardır. Mahiyetleri itibariyle Kuran kıssaları üç gruba ayrılır:
1- Tarihî Kıssalar: Âdem ve iki oğlu, Nuh, Hûd, Salih, Lût, İbrahim, İsmail, İshak, Yakup, Yusuf, Şuayb, Musa, Davud, Süleyman, Eyüp, Yunus, Zekeriya, Yahya ve İsa gibi peygamberlerin kıssalarıdır. Bunlardan özellikle Yusuf, Âdem, Mûsâ ve İsa’ya ait olanlar geniş yer tutar. Bazı kişilerle olaylara dair kıssalar da bu kategoriye girer. Üzeyir, Lokman, Zülkarneyn, Firavun, Nemrut, Karun, Ashâb-ı Kehf, Ashâbü’l-karye, Ashâbü’l-fîl, Ashâbü’l-uhdûd gibi.
2- Kuran’ın Nüzulü Sırasında Meydana Gelen Olaylar: Kuran’da bu olaylar da kıssa formunda anlatılmıştır: İsrâ, hicret, Bedir, Uhud, Hendek, Huneyn, Hamrâü’l Esed, Tebük savaşları ve seferleri, Rıdvan Biati ve Hudeybiye Antlaşması gibi.
3- Gaybî Kıssalar: Bunlar yedi ayrı surede anlatılan Âdem’in yaratılışı kıssasıyla kıyamet sahneleri, ahiret, cennet, cehennem, buralara girecek olanların durumu ve haberleri olup ibret için kıssa formunda anlatılmıştır.
Kuran kıssalarında gözetilen amaçlar, Kuran’ın indiriliş amaçlarıyla örtüşür. Bu bakımdan Araf, Hûd, Enbiyâ ve Şuara gibi surelerde anlatılan peygamber kıssaları; Allah’ın birliği, O’na itaat ve kulluk ana fikrinde odaklanmıştır. Ashâbü’l-karye, Ashâb-ı Kehf, harap olmuş kasabaya uğrayan kişiye ait (bk. Bakara 259) kıssalarda ahiret inancı, cennet ve cehennem hayatı işlenmiştir.
Bütün peygamberlerin İslâm dinini tebliğ ettiğini, bu sebeple hepsinin de Allah’ın birliği ve ahiret inancı ile iyiliği emir, kötülükten nehiy gibi temel hedeflerde birleştiğini göstermek de kıssaların ana gayelerindendir. Hz. Muhammed’in (s.a.s.) peygamber, Kuran’ın vahiy mahsulü olduğunu ispat etmek de bu hedefler arasındadır.
Bazı kıssaların sonunda bildirildiği üzere ibret ve ders alınmasını sağlamak da kıssaların temel hedeflerindendir. Bu bakımdan eski kavimlerin başına gelen felâketler anlatılarak onlar gibi davrananların da aynı akıbete uğrayabilecekleri vurgusu Kuran kıssalarında geniş yer tutar.
Kuran’da “Kasas” (Kıssalar) adında bir sure vardır. Bu surenin büyük bir kısmında, Hz. Mûsâ’nın hayat hikâyesi ve Firavun ile olan mücadelesi anlatılmakta; Şuara ve Neml surelerinde kısa olarak geçen konulara dair tamamlayıcı bilgiler verilmektedir. Ayrıca Mekkeli müşriklerin Kuran’a ve Hz. Peygamber’e karşı olumsuz tutum ve davranışlarından söz edilmektedir. Büyük bir servetin sahibi olan Karun’un kıssasından kesitler verilerek, mümin zihniyet ile inkârcı zihniyet arasındaki fark ortaya konmaktadır. Surenin son bölümünde Mekke’nin fethine işaret edilerek, Hz. Peygamber teselli edilmekte; Allah’ın ayetlerine bağlı kalması ve O’ndan başka hiçbir tanrı tanımaması istenmektedir.
Kuran-ı Kerim’deki kıssaların pek çok hikmetleri vardır. Bunların bazıları şöyle sıralanabilir:
1- Yüce Allah, kıssaların ihtiva ettiği hikmeti açıklar. (bk. Kamer 4).
2- Yalanlayanları cezalandırmak suretiyle Allah’ın adaleti açıklanır. (bk. Hud 101).
3- Müminleri mükâfatlandırmak suretiyle Allah’ın lütfu açıklanır.(bk. Kamer 34-35).
4- Yalanlayanların yaptıklarına karşı Peygamber, teselli edilir. (bk. Fâtır 25-26).
5- Müminlerin iman üzere sebat etmeleri ve imanlarını arttırmaları için teşvik edilir: “Bunun üzerine duasını kabul ettik ve onu sıkıntıdan kurtardık. İşte biz iman etmiş olanları böyle kurtarırız” (Enbiyâ 88).
6- Kâfirleri, küfürlerini sürdürmekten sakındırmaya çalışır: “Yeryüzünde dolaşıp da kendilerinden öncekilerin sonlarının nasıl olduğunu görmediler mi? Allah onların köklerini kazıdı, bu kâfirleri de benzer sonuçlar beklemektedir” (Muhammed 10).
7- Peygamber’in (s.a.s.) elçilik görevini ispatlar. Çünkü geçmiş ümmetlere dair haberleri ancak yüce Allah bilir. (bk. Hûd 49).
Yusuf suresinin üçüncü ayetinde “Ahsenü’l-kasas” (en güzel kıssa) ifadesi geçer. Ahsenü’l-kasas, Hz. Yusuf’un Kuran-ı Kerîm’de anlatılan hayat hikâyesidir. Hz. Yusuf’un kıssası; hem tek surede (Yusuf suresi), hem de bütün detaylarıyla anlatılması bakımından diğer peygamber kıssalarına göre farklılık gösterir.
(Yararlanılan Kaynaklar: TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Kuran Yolu Tefsiri, Muhammed Salih el-Useymîn-Tefsir Usulüne Giriş)
Hazırlayan: Bahtiyar Budak–Emekli Edebiyat Öğretmeni
