Ses Çalışmaları (Artikülâsyon)

Çocukların anlaşılır bir konuşmaya sahip olabilmeleri için öncelikle sesleri temiz çıkarabilmeleri çok önemlidir. Bunun için öğretmenin ya da ailenin ses çıkış yönlerini bilmesinde büyük yarar vardır.

Ses eğitiminde genellikle sesli harflerden başlanmalıdır. İlk harfin ‘A’ olmasına rağmen çocuğun ilgi ve isteğine göre ‘U’ sesinden de başlanabilir.

(A-a) Sesinin Çıkarılışı: Bu sesliyi çıkarmak için; çocuğun ağzı açtırılmalı, göğsünü şişirtmeli ve ciğerlerindeki havayı birden boşaltması sağlanmalıdır. Burada öğretmen çocuğa nefesini dışarıya verdiğinde, nefesinin bir titreşim yarattığını anlatmalıdır. Bunun için çıkan nefesin cilde değmesi ve bununla birlikte çocuğa gırtlağındaki titreşimin de hissettirilmesi gerekmektedir.

(O-o) Sesinin Çıkarılışı: Çocuk (A) sesini çıkarırken çocuğun dudaklarına daire şekli verilirse (O) sesi meydana gelir. U sesi çıkarsa eğer çocuğun çenesi biraz aşağıya doğru çekilir.

(U-u) Sesinin Çıkarılışı: (A) sesini telaffuz ettirirken dudakları yuvarlak yaptırıp, ileri doğru dudaklarını uzattırırsak ve çeneleri biraz daha birbirine yaklaştırırsak (U) sesi çıkar.

(I-ı) Sesinin Çıkarılışı: Dil geriye çekik, dil kasları gergini dil gerisi ise yumuşak damağa doğru kalkık, (U) sesinde olduğu gibi dudaklar kenarlara doğru çekik vaziyettedir. (I) yerine (İ) çıkaran çocuğun dil ucu abeslang(dil baskı çubuğu)  ile hafifçe geriye doğru itilir.

(E-e) Sesinin Çıkarılışı: (E) sesi de kolay çıkan sesliler arasında yer alır. (E) sesini çıkartabilmek için çocuğa önce (A) sesi söyletilmelidir. Bu esnada çeneler birbirine yaklaştırılmalı ve bir abeslang yardımı ile dil ucu ön alt dişlere gelecek şekilde bastırılmalıdır.

(İ-i) Sesinin Çıkarılışı: (İ) sesini çıkarmak için dişler birbirine değmeyecek şekilde yaklaştırılmalı, çocuğa ıkınma vaziyeti verilmelidir. Bu durumda çocuk (İ) yerine (E) çıkarıyorsa, çene altına biraz kuvvet uygulanmalı ve bu arada çocuğun eli de eğitimcinin kafasına konulmalı ve bu şekilde titreşim çocuğa hissettirilmelidir. Bu durumda da istenilen sonuca varılamazsa çocuklara (hü-hii) gibi nefes alıştırmaları ile (H) sesi söyletilmeli ondan (İ) sesine geçmesi sağlanmalıdır. Bazen çocuklar (İ) sesinin titreşimini burnundan çıkarmaktadırlar. Bunu engellemek için ya çocuğun burnu sıkılmalı ya da başı geriye doğru yatırılmalıdır.

(Ü-ü) Sesinin Çıkarılışı: (Ü) dil vaziyeti de (İ) de olduğu gibi olmaktadır. Dudaklar ise (U) da olduğu gibi yuvarlak ve öne doğru uzanmış durumdadır. (Ü) sesini çıkarmak için (İ) söyletilir. Bu durumda dudaklara (U) daki şekil verilirse (Ü) sesi çıkarılmış olur.

(Ö-ö) Sesinin Çıkarılışı: Dil ucu alt dişlere dokunur durumdadır. Dil gergin, dil gerisi yumuşak damağa doğru kalkıktır. Ağız açık, dudaklar yuvarlaktır. (Ö) sesini çıkarmak için çocuğa (E) sesi söyletilir. Dil durumu hiç değiştirilmeden gergin dudaklar el yardımıyla yuvarlak hale getirilir (Ö)  sesi çıkar.

(P-p) Sesinin Çıkarılışı: Dudaklarla tam engellenen bir nefes sesidir. Dudakların birdenbire birbirinden ayrılması ile nefesin patlamasından meydana gelen bir sestir. Ses telleri titreşim yapmaz. (P) sesini çıkarmak için; önce dudaklar kapatılır, sonra birdenbire açılarak nefes dışarı verilir. İstenilen sonuca ulaşılamazsa, çocuğun önüne kağıt parçaları ya da renkli simler konur. (puuu) şeklinde üflemesi sağlanır. Çocuk (B) ile (P) sesini karıştırırsa boğazda olan titreşim çocuğa hissettirilir ve ayrım yapması sağlanmalıdır.

(B-b) Sesinin Çıkarılışı: (B) sesi dudaklar tarafından tam engellenen bir boğaz sesidir. (P) sesinde olduğu gibi dudaklar kapalı, fakat bunda basınç daha azdır. (B) sesinin söylenişinde (P) sesi söyletilirken çocuğun boğazına biraz dokunarak boğaz üzerindeki titreşim hissettirilir.

(T-t) Sesinin Çıkarılışı: (T) sesini çıkarmak için çocuğun dilinin ucunu dişlerinin arasına alması sağlanır. Çocuğun eline kağıt parçaları ya da renkli simlerden dökülerek (tı, tı, tı) şeklinde üfletilir. Elindeki kağıt parçaları ya da simler hareket etmeye başladığında (T) sesi çıkar.

(N-n) Sesinin Çıkarılışı: (N) sesi dil ucuyla tam engellenir. Dil ucu üst dişlere ve biraz da diş etlerine doğru değdirilir. Kenarları ise azı dişlerine ve biraz da diş etlerine değerse nefes ağız boşluğu içinde sezilir. Sesin söylenişinde burunda olan titreşim çocuğa sezdirilir. Ses genizden geliyorsa, çocuğun başı öne doğru eğdirilir.

(M-m) Sesinin Çıkarılışı: (M) sesi dudaklarla tam engellenir. Dudaklar kapatılır. İşaret ve orta parmakla burun delikleri hafifçe kapatılır ve ses verilir.

(D-d) Sesinin Çıkarılışı: (D) sesini çıkarmak için çocuk (T) sesini çıkarırken çocuğun boğazına hafifçe bastırılır. (T) ile (D) sesi arasındaki titreşim farkı da çocuğa hissettirilir.

(H-h) Sesinin Çıkarılışı: (H) bir nefes sesidir. Kendinden sonra gelen seslilerin kalıbına girer. (H) sesini çıkartmak için çocuğa nefes aldırılır, nefes ayna karşısında verdirilerek ayna üzerindeki buğulanma çocuğa gösterilir.

(L-l) Sesinin Çıkarılışı: (L) sesini çıkarmak için dil ucu üst dişlere değer, dil önü sert damağa kalkar. Nefes dilin kenarlarından çıkar. Ağzın durumu ise bu sesten sonra gelen sesli harfe bağlıdır.

(V-v) Sesinin Çıkarılışı: (V) sesini çıkarmak için çocuğa önce (F) sesi çıkarttırılır. Bu ses söylenirken alt dudaklar büzülür ve (V) sesi çıkar.

(F-f) Sesinin Çıkarılışı: (F) sesini çıkarmak için çocukla üfleme çalışmaları yapılır. Üfleme yaparken üst dişlerini alt dudağına değdirmesini sağlarsak (F) sesi çıkar.

(Y-y) Sesinin Çıkarılışı: (Y) sesi gırtlak sesidir. Dilin üstüyle yanlardan engellenir. Dilin üstü ise sert damağa yavaşça değer. Nefesin orta yanlardan geçmesi için dar bir geçit meydana gelir. Sonra dil hemen aşağıya iner. (Y) sesini çıkartmak için çocuğa (İA) dedirterek ondan (Y) sesine geçiş yapması sağlanılır

(R-r) Sesinin Çıkarılışı: (R) sesini çıkartmak için çocuğa su ile gargara yaptırılır. Diğer bir şekil de ise brrrrr dedirterek dudak titretilir. Oradan dil titreşimine geçilir.

(G-g) Sesinin Çıkarılışı: (G) sesini elde etmek için (D) sesini telaffuz ederken dilin ucu geri itilirse (G) sesi çıkar. Başka bir çalışma şekli de (K) yı telaffuz ederken hançere seslerinin üzerine parmakla biraz bastırılırsa (G) sesi çıkar.

(Ğ-ğ) Sesinin Çıkarılışı: ( Ğ ) Tek olarak çalışılmaz. Bu sesten önce gelen sesli harfi uzatmak suretiyle (Ö) sesi çıkartılır.

(S-s) Sesinin Çıkarılışı: (S) nefes sesidir. Sesi çıkartmak için, çocuğa önce nefes alıştırmaları yaptırılır ve nefes verilirken çıkan nefes çocuğun eline temas ettirilir. “Sssss” gibi, bu çalışmalar anında, dişler birbirine iyice yaklaştırılır. Ancak bu yaklaşma fazla yapılırsa ıslık sesi çıkar. Buna engel olmak için çocuğun dişleri arasına kalınca bir kâğıt konur ve çıkarılır. Kalan açıklığın korunması çocuklardan istenir. Bu sesi meydana getirmek için dilin alt çeneye iyice yatması gereklidir. Yalnız bu çalışmaların başında öncelikle çocukların dilleri dışarıda olmak üzere (S) sesi çıkartılmaya çalışılır. Sonra dillerini içeri, dişlerinin arkasına çekmeleri söylenir.

(Ş-ş) Sesinin Çıkarılışı: Nefes sesidir. Dilin üstü ile yandan engellenir. Dil ucu ve dil palası diş etlerinin geri kısmına ve sert damağın ön kısmına kadar uzatılır. Nefes ağızdan (S) ye göre daha genişçe bir boşluktan çıkar. (Ş) de nefes sıcaktır. (Ş) sesini çıkartmak için önce çocuklara (S) sesi çıkarttırılır. (S) sesi telaffuz edilirken parmaklarımızla dudakları yanlardan öne doğru toplarsak ve dilin ucunu biraz geriye çekersek (Ş) sesi meydana gelir.

(Z-z) Sesinin Çıkarılışı: (Z) sesini çıkartmak için (S) sesi telaffuz ettirilir. Çocukların hançereleri üzerine titreşim yaptırılır. Titreşim parmaklar ile hissettirilir.

(Ç-ç) Sesinin Çıkarılışı: (Ç) sesini çıkarmak için (T) den hareket edilir. (T) sesi telaffuz edilirken parmakla dil ucu çocuğun dişlerinin arasına hafifçe bastırılırsa (Ç) sesi çıkar. (TŞ) bileşimi çabuk çıkartılırsa (Ç) olur. Dil ucu, ön alt çene diş etlerinin dibine bastırılarak (T) çıkarılırken (Ç) çıkar.

(C-c) Sesinin Çıkarılışı: (C) sesini çıkarmak için (Ç) sesi telaffuz ettirilir ve hançere üzerine elin yanıyla hafif basınç yapılırsa (C) sesi meydana gelir.

(K-k) Sesinin Çıkarılışı: (K) sesini elde etmek için “T” sesinden hareket edilir. “T” telaffuz edilirken dilin ucu geriye doğru itilirse “K” sesi meydana gelir.

(J-j) Sesinin Çıkarılışı: (J) sesi hançere sesidir. Bu sesi çıkartmak için “Ş” sesi çıkarılırken hançere üzerine bastırılırsa “J” sesi meydana gelir.

Mehtap Kot

İşitme Engelliler Öğretmeni

En son Haberler